Ochtendhartslag

De hartslag in rust wordt vaak genoemd als graadmeter voor een goed herstel. Meting van de ochtendhartslag op een zelfde moment in de ochtend is zeer de moeite waard. Maar waarom is dit nu interessant?
Het hart is een spierpomp die bloed rondpompt in het vaatstelsel dat onder andere de spieren van bloed voorziet. Tijdens het hardlopen moet het hart harder werken (pompen) om meer bloed naar de spieren te sturen zodat deze spieren meer werk kunnen verzetten om je harder voort te bewegen dan tijdens wandelen. Dit betekent dat het hart sneller moet gaan kloppen, en dat het spiervaatbed ook gaat verwijden waardoor de weerstand waar het tegen in moet pompen lager is. Dit gebeurt onder invloed van het autonome zenuwstelsel. Dat is het zenuwstelsel dat zonder invloed van je wil actie onderneemt in het lichaam. Deze bevat twee onderdelen: het sympathische zenuwstelsel en het parasympathische zenuwstelsel. Het sympathische zenuwstelsel is actief tijdens inspanning en het parasympathische tijdens rust. Grofweg kun je zeggen dat het sympathische zenuwstelsel actief is bij inspanning en angst, en het parasympathische zenuwstelsel bij rust, vertering (darm- en blaasactiviteit) (zie figuur 1).

Figuur 1. Het autonome zenuwstelsel en de invloed ervan op diverse organen: rechts: sympathische zenuwstelsel; links: het parasympathische zenuwstelsel.

bron: http://fhakimi.blogspot.nl/2011/02/sympathetic-parasympathetic.html)

Adrenaline

Onder invloed van het sympathische zenuwstelsel waarbij adrenaline een belangrijke rol speelt, loopt de hartfrequentie op en verwijden de bloedvaten in de spieren. Onder invloed van de parasympathicus verwijden de bloedvaten naar de darmen en wordt de hartfrequentie lager.

Autonome en sympathische zenuwstelsel

Het hart wordt door het autonome zenuwstelsel (dat wil zeggen het zenuwstelsel dat niet onder de willekeur staat) gestimuleerd. Er zijn zenuwen die het hart sneller laten kloppen en de bloedvaten laten vernauwen met als gevolg verhoging van de bloeddruk. Dit noemen we het sympathische zenuwstelsel. Dit is van belang op momenten van gevaar of pijn of verwonding van het lichaam. Dit leidt tot de bekende “frigh-flight-freeze” reacties. Dit systeem wordt ook geactiveerd door inspanning. Aan de andere kant is er het parasympathische zenuwstelsel dat van belang is in perioden van rust, en met name in de nacht en na het eten. De doorbloeding van de darmen wordt onder invloed van dit zenuwstelsel bevorderd evenals een lagere hartfrequentie. Ontspanning van kringspieren van blaas en endeldarm worden ook bevorderd door activiteit van dit deel van het autonome zenuwstelsel. Dit verklaart ook de vertraging van de hartfrequentie tijdens de toiletgang.

Invloed van sport op HF

Als je enkele uren per week gaat sporten dan gaat de hartfrequentie in rust omlaag omdat het hart meer overcapaciteit heeft. Het hart wordt groter van volume en door vergroting van het spiervaatbed neemt de vaatweerstand af waardoor het hart minder snel hoeft te pompen in rust. Daarnaast is er in situaties van relatieve rust meer parasympathicusactiviteit en minder sympathicusactiviteit dan voorheen: “Het lichaam raakt gewend aan sport”. Dus gedurende de uren dat er gesport wordt is het sympathische zenuwstelsel extra actief, en dit betekent dat er buiten het sport meer parasympathicusactiviteit is. In het algemeen zorgt sport ook voor een goede balans tussen groeihormoonproductie en cortisolproductie met als gevolg meer groeihormoonproductie, meer spiergroei en ook meer stimulatie van de parasympathicus met als gevolg een lagere ochtendhartslag.

Omgekeerd effect

Als er te weinig rust is, en/of er relatief te zwaar gesport wordt, is het effect juist omgekeerd: er is meer stress door een hogere cortisolproductie en een lagere groeihormoonproductie met als gevolg meer spierafbraak en meer stimulatie van de sympathicus met als gevolg een hogere ochtendhartslag. Om deze reden is het belangrijk de ochtendhartslag te monitoren.

Goed slapen = lagere ochtendhartslag

Hoe slaap samenhangt met de cortisolproductie en GH productie kun je in figuur 3 b en c zien. Mensen die kunstmatig wakker gehouden werden misten de nachtelijke GH piek en hadden gedurende de dag een hoger cortisolniveau. Goed slapen leidt dus tot een lagere ochtendhartslag via parasympathicusstimulatie en slecht slapen tot een hogere ochtendhartslag via sympathicusstimulatie.

Figuur 2
De invloed van slaap deprivatie op GH en cortisol niveaus gedurende 24 uur (3B en 3C).

bron: Andrea Dzaja, Mira A. Dalal, Hubertus Himmerich, Manfred Uhr, Thomas Pollmächer, Andreas Schuld, “Sleep enhances nocturnal plasma ghrelin levels in healthy subjects”, American Journal of Physiology – Endocrinology and Metabolism Published 12 May 2004 Vol. 286 no. 6, E963-E967 DOI: 10.1152/ajpendo.00527.2003